Bộ sách Hát Then các dân tộc Tày, Nùng, Thái Việt Nam do nhạc sĩ Đặng Hoành Loan, Ths. Phạm Minh Hương, Ths. Nguyễn Thuỷ Tiên biên soạn, NXB Văn hoá dân tộc phát hành vừa được trao giải B – Giải Sách Quốc gia lần thứ 3 là bộ sách nghiên cứu công phu, tương đối đầy đủ và được hệ thống hóa, đối với di sản Then của các dân tộc Tày, Nùng, Thái sống trên lãnh thổ Việt Nam.

Sách được khởi sự sưu tầm, biên soạn từ năm 2015, với mục đích làm Hồ sơ Quốc gia Then Tày, Nùng, Thái Việt Nam để đệ trình UNESCO ghi danh vào Danh sách Di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại.

Bộ sách về di sản hát Then của dân tộc Tày, Nùng, Thái.

Bộ sách gồm 3 quyển, trong quyển một, các tác giả giới thiệu khá đầy đủ, chi tiết về một số nội dung liên quan di sản Then. Then gắn bó với đời sống, văn hoá, tâm linh… các dân tộc Tày, Nùng, Thái như thế nào? Đặc điểm cơ bản của Then là gì, các mô hình sinh hoạt hát Then. Đàn tính, lời ca trong Then, làn điệu Then, nhạc cụ trong Then, diễn xướng Then, khi nào phải làm lễ Then, ai là người thực hiện các nghi lễ… được trình bày chi tiết trong bộ sách.

Quyển thứ hai gồm lời bài hát trong các nghi lễ Then của người Tày ở Cao Bằng, Bắc Kạn, Lạng Sơn như: Sa khoăn tẩu Long Vương, Cấp sắc, Khảu lườn mẩu, Pây thử, Thôi tang…

Nội dung quyển thứ ba trình bày lời hát trong các nghi lễ Then của người Tày ở Tuyên Quang, Hà Giang, Lào Cai, Quảng Ninh, Thái Nguyên như: Cầu khoăn, Trình tổ, Cầu mùa, Cầu hoa, Cúng mụ, Lễ hội xuân…

Các chuyến đi điền dã đã xác định được vùng Then chính là 11 tỉnh của miền núi phía Bắc, cùng các bản ghi âm, lời hát, phỏng vấn các nghệ nhân Then về thế giới quan vũ trụ Then, các nghi lễ như cấp sắc, cầu mùa, cầu bình an, tạ ơn tổ tiên… trong sinh hoạt tín ngưỡng Then truyền thống của đồng bào các dân tộc Tày, Thái, Nùng. Những chuyến đi điền dã công phu đó còn có ý nghĩa hệ thống hóa lại những vốn quý của Then còn đến hôm nay, như ghi danh sách các nghệ nhân Then còn lưu giữ Then ở các bản làng, những người chế tạo các dụng cụ âm nhạc Then.

Then là tín ngưỡng dân gian, biểu hiện qua những nghi lễ Then có sự tích hợp của âm nhạc, múa, mỹ thuật dân gian, ngôn ngữ, tập tục tộc người. Phần âm nhạc ghi âm được đã được ký âm, cùng với phần lời hát nguyên vẹn bằng tiếng dân tộc và được dịch ra tiếng Việt, cùng những phỏng vấn mô tả các nghi lễ đều được giới thiệu và hệ thống hóa cẩn trọng trong bộ sách.

Trong số 11 tỉnh thuộc vùng Then, thì tỉnh Lạng Sơn có nghệ nhân Then đông nhất cả nước.

Trong số 11 tỉnh thuộc vùng Then, thì tỉnh Lạng Sơn có nghệ nhân Then đông nhất cả nước. Trong vốn quý đó, có những nghệ nhân như bà Then Mỗ Thị Kịt, người Tày, sinh năm 1922; bà Then Mông Thị Sấm, người Nùng, sinh năm 1939, hay trẻ như thầy Then Nguyễn Văn Thọ, sinh năm 1991 đều nổi tiếng đàn hay hát giỏi.

Hàng nghìn trang ghi chép, ký âm, dịch thuật, phỏng vấn mô tả nghi lễ… được sắp xếp trong 3 tập sách dày tổng cộng hơn 3.000 trang. Tính đến nay, có thể xem đây là bộ sách tập hợp đầy đủ nhất, có tính bách khoa hàn lâm về tín ngưỡng Then của các dân tộc Tày, Nùng, Thái sống trên lãnh thổ Việt Nam.

Tình Lê/Vietnamnet