Tổng thống Nga Putin ngày 31/3 ra tối hậu thư yêu cầu các quốc gia “không thân thiện” phải thanh toán khí đốt bằng đồng rúp bắt đầu từ ngày 1/4 nếu không sẽ bị cắt nguồn cung cấp.

Cảnh báo của người đứng đầu Điện Kremlin đã gây ra làn sóng chấn động khắp châu Âu, nơi không thể duy trì nền kinh tế hoạt động lâu dài nếu không có năng lượng Nga. Moskva đã gửi đi một tín hiệu rõ ràng rằng vào một thời điểm nào đó, nước này có thể khoá dòng khí đốt- có thể là để răn đe hoặc đáp trả các lệnh trừng phạt cứng rắn hơn của phương Tây.

Châu Âu sẽ “lao đao” ra sao

Châu Âu nhập khẩu khoảng 40% tổng lượng khí đốt tiêu dùng từ Nga, được vận chuyển trên các đường ống qua Belarus, Ukraine và Ba Lan hoặc dưới biển Baltic. Đức là khách mua lớn nhất và ngành công nghiệp sản xuất khổng lồ của nước này tiêu thụ khí đốt và năng lượng với số lượng lớn.
Chính phủ Đức trong tuần này đã kích hoạt giai đoạn đầu tiên trong ba giai đoạn của kế hoạch quản lý khủng hoảng, có thể bao gồm kịch bản phân phối năng lượng và kêu gọi người dân sử dụng càng ít càng tốt.

Bất kỳ sự mất mát đáng kể nào về nguồn cung của Nga cũng có thể khiến nền kinh tế lớn nhất châu Âu rơi vào suy thoái, thậm chí trên cả khu vực rộng lớn hơn. Giá khí đốt tăng cao đang khiến các ngành công nghiệp sử dụng nhiều năng lượng hoạt động không có lãi và gây khó khăn cho nhiều hộ gia đình. Dữ liệu khảo sát được công bố hôm1/4 cho thấy sản xuất của Đức đang ở mức giảm thấp nhất trong 18 tháng. Bức tranh đó cũng không sáng sủa hơn ở những nơi khác tại châu Âu.

Nga muốn gì?

Hầu hết các hợp đồng xuất khẩu khí đốt của Nga hiện được định giá và thanh toán bằng euro hoặc đôla Mỹ. Theo sắc lệnh được Tổng thống Putin ký hôm 31/3, người mua nước ngoài phải mở tài khoản tại một ngân hàng do nhà nước Nga kiểm soát, thay vì giao dịch trực tiếp với tập đoàn khí đốt khổng lồ Gazprom. Họ sẽ gửi euro vào một tài khoản. Ngân hàng sẽ bán euro để lấy rúp và chuyển chúng vào một tài khoản khác đứng tên người mua để thanh toán cho khí đốt.

Moskva có thể đang tìm cách tăng cường nhu cầu đối với đồng rúp – đồng tiền đã phục hồi nhanh sau khi sụp đổ bởi loạt lệnh trừng phạt đáp trả chiến dịch của Nga. Điện Kremlin đã buộc Gazprom (và các nhà xuất khẩu lớn khác của Nga) phải chuyển 80% nguồn thu ngoại tệ của họ thành tiền rúp.

Các nhà phân tích tại Eurasia Group viết trong một báo cáo tuần này: “Chính sách thanh toán mới được đề xuất cho xuất khẩu khí đốt dường như là một yếu tố góp phần vào sự phục hồi mạnh mẽ của đồng nội tệ Nga trong những tuần gần đây”.

Châu Âu phản ứng như thế nào?

Đức, Pháp và các chính phủ EU khác đã bác bỏ tối hậu thư của Điện Kremlin, khẳng định họ sẽ không bị Moskva “tống tiền” bằng cách thay đổi các điều khoản hợp đồng hiện có.

Paolo Gentiloni, quan chức kinh tế hàng đầu của Liên minh châu Âu, cựu thủ tướng Italy, nói với CNN hôm 1/4 rằng các hợp đồng hiện tại không bao gồm nghĩa vụ thanh toán bằng đồng rúp và chúng phải được tôn trọng. Điều đó có nghĩa là cơ chế hoán đổi euro sang rúp như Moskva đề xuất là trái hợp đồng.

Ông Gentiloni nói: “Đó là một nỗ lực để lách các lệnh trừng phạt của châu Âu và tống tiền Liên minh châu Âu”.

 Vì sao Nga chưa cắt khí đốt?

Mặc dù rủi ro nguồn cung gián đoạn với châu Âu đã tăng lên, nhưng khí đốt của Nga vẫn chảy về phía Tây trên hai trong ba đường ống chính.

Điện Kremlin cho biết các khoản thanh toán cho khí đốt được giao từ ngày 1/4 sẽ đến hạn vào cuối tháng 4 hoặc đầu tháng 5, đó là lý do tại sao Nga chưa ngay lập tức đóng dòng khí đốt đến châu Âu.

“Tôi đã nhận được nhiều câu hỏi rằng nếu không có xác nhận thanh toán bằng đồng rúp, thì nguồn cung cấp khí đốt có bị cắt từ ngày 1/4 hay không? Không, không, sắc lệnh không quy định như vậy”, ông Peskov nói với các phóng viên.

Ông cho biết thêm rằng quy định về đồng rúp có thể bị đảo ngược. “Hoàn toàn có thể. Nếu các điều kiện khác xuất hiện”. Theo ông, Gazprom sẽ làm việc với khách hàng để thực hiện các quy tắc mới.

Nga cũng cần tiền từ xuất khẩu năng lượng của mình hơn bao giờ hết, do các lệnh trừng phạt tàn khốc đã ảnh hưởng đến các bộ phận khác của nền kinh tế nước này. Các nhà phân tích cho rằng GDP của Nga có thể giảm khoảng 20% trong năm nay. Và họ không dễ bán khí đốt cho các quốc gia khác, như Trung Quốc, vì cơ sở hạ tầng đường ống chưa tồn tại.

Quyết định của Moskva công khai đe dọa khóa vòi khí đốt có thể phản tác dụng khi nó tăng thêm tính cấp bách cho những nỗ lực thoát khỏi sự phụ thuộc năng lượng Nga của châu Âu. Giới chức EU đã đặt mục tiêu cắt giảm 66% việc sử dụng khí đốt của Nga trong năm nay. Đức đang xây dựng các bến cảng để nhập khẩu khí đốt hóa lỏng, các chuyến hàng của Mỹ đang được đẩy mạnh và châu Âu đang đẩy nhanh các dự án năng lượng tái tạo.

Các nhà phân tích của Eurasia viết: “Với tham vọng của EU là thay thế phần lớn hàng nhập khẩu của Nga vào cuối năm nay, có vẻ như hầu hết nếu không phải tất cả người mua châu Âu sẽ chọn không gia hạn các hợp đồng cung cấp. Việc châu Âu dần dần rời xa các nguồn cung cấp năng lượng của Nga là cơ cấu và sẽ không thể đảo ngược”.