(kontumtv.vn) – Sâm Ngọc Linh là cây dược liệu quý, có giá trị kinh tế cao, được tỉnh Kon Tum xác định là 1 trong 9 loại cây chủ lực để phát triển kinh tế. Thời gian qua, tỉnh vừa tiến hành song song công tác bảo tồn, phát triển cây sâm Ngọc Linh và xây dựng đề án đề nghị bảo hộ thương hiệu Sâm Ngọc Linh.

Từ lâu, sâm Ngọc Linh được coi là cây thuốc giấu của đồng bào Sê Đăng sống dưới chân núi Ngọc Linh, tỉnh Kon Tum. Trong cuộc kháng chiến chống Mỹ, chính cây thuốc giấu này đã góp phần cứu chữa, chăm sóc sức khỏe cho bộ đội cũng như người dân bản địa nơi đây. Năm 1973 đoàn điều tra Ban Quân y Quân khu 5 đã phát hiện ra loại cây dược liệu quý này tại địa bàn xã Ngọc Lây, huyện Đăk Tô (nay là huyện Tu Mơ Rông).

 Sau khi thống nhất đất nước, nhận thấy giá trị của cây sâm Ngọc Linh, tỉnh Gia Lai – Kon Tum đã thành lập Trại Dược liệu Đăk Tô để bảo vệ và phát triển sâm Ngọc Linh. Đến năm 1980, đơn vị được đổi tên thành Công ty Dược liệu Đăk Tô, và thành lập 11 chốt bảo vệ, trồng bán tự nhiên sâm Ngọc Linh dưới tán rừng; xây dựng khu vực trồng sâm dưới dàn mái che khoảng 2.000 m²  tại xã Măng Ri, huyện Tu Mơ Rông. Lúc bấy giờ Công ty Dược liệu Đăk Tô chỉ thu mua, chưa quan tâm đến việc bảo vệ loài sâm quý hiếm này, cho đến năm 1999 Công ty giải thể và bàn giao về Lâm trường Đăk Tô (nay là Công ty TNHH MTV Lâm nghiệp Đăk Tô) thì công tác bảo tồn và phát triển sâm Ngọc Linh mới được chú trọng.

Cũng trong thời điểm này những công trình nghiên cứu và phân tích thành phần hóa học, tác dụng của sâm Ngọc Linh đã khẳng định loại sâm này của Việt Nam có giá trị cao hơn so với các loại sâm đã nổi tiếng từ rất lâu trên thế giới như sâm Triều Tiên, sâm Trung Quốc, sâm Mỹ. Sự quý hiếm và công dụng kỳ diệu đối với sức khỏe của sâm Ngọc Linh được các chuyên gia, các nhà khoa học phát hiện muộn màng cũng là lúc Sâm Ngọc Linh trong tự nhiên đã bị khai thác gần đến mức cạn kiệt.

Đứng trước nguy cơ này, tỉnh Kon Tum đã tổ chức nhiều cuộc hội thảo chuyên đề về cây sâm Ngọc Linh, xây dựng và thực hiện các đề tài khoa học Nghiên cứu hoàn thiện công nghệ sản xuất giống, kỹ thuật trồng và quy hoạch phát triển cây sâm Ngọc Linh tại Kon Tum. Công tác bảo tồn và nhân giống sâm Ngọc Linh được đặt ra hàng đầu và cấp thiết lúc bấy giờ.

Từ năm 2000 đến 2004, lần đầu tiên tỉnh KonTum triển khai Đề tài nghiên cứu bảo tồn và nhân giống sâm Ngọc Linh do Sở KH&CN phối hợp với Viện Dược liệu Hà Nội thực hiện. Kết thúc đề tài đã bảo tồn và nhân giống thành công 0,5 ha sâm Ngọc Linh. Đây là tiền đề để Công ty TNHH MTV Lâm nghiệp Đăk Tô mở rộng diện tích loài sâm này. Ông Đoàn Trọng Đức, Phó Giám đốc Sở KH&CN tỉnh Kon Tum nói: “Do giá trị về dược lý và kinh tế, vấn đề cây sâm thời kỳ 1990 đến 2000 người ta khai thác có nguy cơ cạn kiệt. Do vậy vấn đề bảo tồn và phát triển sâm Ngọc Linh đặt ra cho các nhà quản lý, các nhà khoa học. Vào những năm 2000 đến 2004, Sở KH&CN tỉnh cho triển khai Đề tài nghiên cứu bảo tồn và nhân giống sâm Ngọc Linh. Đến nay Trung tâm Giống sâm thuộc Công ty Lâm nghiệp Đăk Tô duy trì và phát triển. Từ cơ sở vườn sâm giống, hàng năm chúng ta thu được hạt và nhân giống, cho trồng”.

Trên cơ sở diện tích vườn sâm Ngọc Linh đã di thực của Công ty và 0,5 ha vườn sâm gốc được Sở KH&CN bàn giao sau khi kết thúc đề tài, từ 2004 đến 2013 UBND tỉnh Kon Tum tăng cường chỉ đạo thực hiện Dự án bảo tồn và phát triển sâm Ngọc Linh, có sự tham gia của cộng đồng. Đến nay, Trung tâm Kinh doanh và Phát triển sâm Ngọc Linh, thuộc Công ty TNHH MTV Lâm nghiệp Đăk Tô đã phát triển vườn sâm Ngọc Linh trên 13 ha và hiện đang nỗ lực mở rộng diện tích vườn sâm Ngọc Linh, xúc tiến xây dựng thương hiệu cho loại cây dược liệu quý có giá trị kinh tế cao này. Ông Hoàng Văn Chất, Phó Giám đốc Công ty TNHH MTV Lâm nghiệp Đăk Tô cho biết: “Năm 2004 đến 2013, Công ty đã thực hiện Dự án bảo tồn và phát triển sâm Ngọc Linh có sự tham gia của cộng đồng, đã thực hiện trên dưới 8 ha. Sau 2013, UBND tỉnh có chủ trương cho Công ty chuyển sang giai đoạn sản xuất sâm Ngọc Linh. Trong vòng 3 năm, Công ty đã xây dựng, phát triển thêm 3 ha. Tổng cộng đến thời điểm này, Công ty đã phát triển trên 13 ha sâm Ngọc Linh. Công ty đã quy hoạch từ nay đến 2023 phải phát triển trên 30 ha vườn sâm giống, sẽ hình thành, xây dựng nhà máy chế biến các sản phẩm sâm Ngọc Linh”.

Sau hơn 10 năm nghiên cứu nhân giống trồng và phát triển sâm Ngọc Linh, đến năm 2011, lần đầu tiên Công ty Cổ phần Sâm Ngọc Linh Kon Tum công bố đã trồng 140 ha sâm Ngọc Linh trên vùng núi Ngọc Linh, huyện Tu Mơ Rông. Từ vườn sâm gốc này, hàng năm đơn vị đã tiến hành thu hạt, gieo ươm, không ngừng mở rộng diện tích. Đến thời điểm hiện nay, diện tích vườn sâm Ngọc Linh của Công ty đã lên đến 300 ha.

 Việc bảo tồn và phát triển vườn sâm Ngọc Linh của Công ty có ý nghĩa vô cùng to lớn, không chỉ giải quyết bài toán khó khăn về giống, mà còn góp phần bảo tồn nguồn gien quý sâm Ngọc Linh của tỉnh Kon Tum, và là cơ sở, tiền đề của tỉnh Kon Tum xây dựng đề án đề nghị công nhận Chỉ dẫn địa lý đối với sâm củ Ngọc Linh.

Song song với hoạt động bảo tồn và phát triển cây sâm Ngọc Linh, từ năm 2005, UBND tỉnh Kon Tum đã ủy quyền giao Sở KH&CN tỉnh làm vệc với Cục Sở hữu trí tuệ, Bộ KH&CN thực hiện dự án xây dựng Chỉ dẫn địa lý Ngọc Linh cho sản phẩm sâm củ của tỉnh Kon Tum. Đến năm 2012, Cục Sở hữu trí tuệ đã chấp nhận đơn hợp lệ cho đơn đăng ký Chỉ dẫn địa lý Ngọc Linh của tỉnh Kon Tum. Trải qua quá trình thẩm định và hoàn tất các thủ tục, ngày 16/8/2016 vừa qua, Cục Sở hữu trí tuệ đã có Quyết định cấp bảng chính văn bằng bảo hộ Chỉ dẫn địa lý Ngọc Linh cho sản phẩm sâm củ Ngọc Linh của tỉnh Kon Tum và phó bảng cho tỉnh Quảng Nam.

Tỉnh Kon Tum đã quy hoạch Đề án phát triển sâm Ngọc Linh giai đoạn 2012 – 2020, tầm nhìn đến 2025. Theo đó diện tích rừng quy hoạch gần 32.000 ha, trong đó diện tích có khả năng trồng sâm Ngọc Linh trong khu vực vùng lõi khoảng hơn 9.000 ha, tập trung ở 3 xã Mường Hoong, Ngọc Linh, xã Xốp (huyện Đăk Glei) và 5 xã Đăk Na, Măng Ri, Ngọc Lây, Ngọc Yêu, Văn Xuôi (huyện Tu Mơ Rông). Sâm Ngọc Linh phát triển theo đúng quy hoạch sẽ trở thành cây hàng hóa mũi nhọn trong phát triển kinh tế của tỉnh Kon Tum. Ông Lại Xuân Lâm, Phó chủ tịch UBND tỉnh Kon Tum nói: “Mục tiêu của địa phương đến 2020 sẽ phát triển trồng 1.000 ha, sẽ xây dựng thương hiệu quốc gia về sâm Ngọc Linh, đến 2025 sẽ phát triển trên 9.000 ha và đa dạng hóa các sản phẩm tinh chế của sâm Ngọc Linh để phục vụ nhu cầu trong nước và quốc tế”.

Bên cạnh công tác bảo tồn và phát triển sâm Ngọc Linh, việc tỉnh Kon Tum được cấp chứng nhận Chỉ dẫn địa lý Ngọc Linh đối với sản phẩm sâm củ sẽ góp phần xây dựng hình ảnh, củng cố uy tín, thương hiệu Sâm Ngọc Linh trong và ngoài nước; mở ra tiềm năng phát triển kinh tế mới cho tỉnh nhà và cho các ngành sử dụng, chế biến nguyên liệu quý hiếm này.

                                                                               Ngọc Hòa – Duy Vĩ