Trong Dự thảo Bộ luật Hình sự (sửa đổi), Chính phủ đề xuất bỏ tội “Cố ý làm trái quy định của Nhà nước về quản lý kinh tế gây hậu quả nghiêm trọng” (Điều 165) mà thay thế tội danh này bằng những tội danh cụ thể trong các lĩnh vực kinh tế. Việc sửa đổi này nhằm đáp ứng yêu cầu hoàn thiện thể chế kinh tế thị trường, bảo đảm sự minh bạch và an toàn của môi trường sản xuất, kinh doanh.

Phiên tòa sơ thẩm xét xử Dương Chí Dũng và đồng bọn về tội tham ô tài sản và “Cố ý làm trái quy định của Nhà nước về quản lý kinh tế gây hậu quả nghiêm trọng

Không thể “quy nạp” một nhóm tội vào một điều luật chung chung

Ủng hộ phương án nên xóa bỏ điều luật này và thay thế bằng các điều luật cụ thể nhằm xử lý tội phạm trong lĩnh vực quản lý kinh tế, Luật sư Hoàng Văn Dũng (Văn phòng luật sư Bross và các cộng sự) phân tích: “Xét dưới góc độ khoa học luật hình sự, một người chỉ có thể phải chịu trách nhiệm hình sự khi họ vi phạm một hoặc một số tội đã được quy định trong Bộ luật Hình sự.

Tuy nhiên, nhìn vào Điều 165 Bộ luật Hình sự hiện hành chúng ta thấy chủ thể của tội phạm rất rộng và khách thể thì rất chung chung. Thực tiễn đã cho thấy, rất nhiều tội phạm về chức vụ cũng được “mang” sang áp dụng ở nhóm tội phạm xâm phạm trật tự, trong đó có tội “Cố ý làm trái quy định của nhà nước về quản lý kinh tế, gây hậu quả nghiêm trọng” vì khó hoặc không thể chứng minh được dấu hiệu về mặt chủ quan của tội phạm (động cơ, mục đích)”.

Theo Luật sư Dũng, điều này tạo ra một tiền lệ xấu là cơ quan áp dụng pháp luật, đặc biệt là Tòa án có thể đã quá linh động, sáng tạo dẫn đến vi phạm quyền con người của người bị nghi là tội phạm, thậm chí làm oan cho họ. Bên cạnh đó, vì là điều luật có phạm vi điều chỉnh rộng nên nó có thể được suy diễn một cách tùy tiện theo hướng bất lợi để làm phương hại cho bị can, bị cáo – trái với nguyên tắc suy đoán vô tội đã và đang được cả thế giới văn minh áp dụng.

Dưới góc độ xây dựng pháp luật, Luật sư Dũng cho rằng, việc bỏ một tội đã lỗi thời (về kỹ thuật lập pháp) không đồng nghĩa với việc phi hình sự hóa một hành vi nguy hiểm cho xã hội, làm bỏ lọt tội phạm như nhiều người lo nghĩ mà ở đây là cụ thể hóa ra thành nhiều điều luật sao cho dễ hiểu và dễ áp dụng nhằm khắc phục những nhược điểm nêu trên.

Xây dựng pháp luật là trách nhiệm của Nhà nước, không thể vì không dự liệu hết các tình huống trong thực tiễn đời sống (và thực tế không bao giờ dự liệu được hết) mà chúng ta dung túng cho cách làm luật “quy nạp” hết một nhóm tội vào một điều luật chung chung để rồi tha hồ suy diễn khi áp dụng; tương tự, không thể để công dân gánh phần khó, phần rủi ro khi trách nhiệm minh bạch hóa và cá thể hóa đó thuộc về nhà nước.

Thà bỏ lọt tội phạm còn hơn làm oan người vô tội

Với những ý kiến băn khoăn việc bỏ Điều 165 có thể bỏ lọt tội phạm, Luật sư Dũng khẳng định phải ngăn chặn vấn đề này ngay từ khâu lập pháp, tức là khâu xây dựng pháp luật, mà sửa đổi Bộ luật Hình sự là một việc làm cụ thể. Tuy nhiên, theo Luật sư Dũng, chỉ có thể cố gắng ngăn chặn tối đa việc bỏ lọt tội phạm chứ không thể loại bỏ được thực trạng này, dù nhà lập pháp muốn hay không thì thực trạng bỏ lọt tội phạm vẫn cứ xảy ra. Việc ngăn chặn tình trạng bỏ lọt tội phạm luôn phải cân bằng với việc không được làm oan người vô tội.

“Vì thế, nhận thức ở góc độ nhân văn, tôi đồng ý với quan điểm cho rằng, thà để lọt tội phạm còn hơn làm oan người vô tội ngay ở khâu xây dựng pháp luật, mà cụ thể là ở lần sửa đổi Bộ luật Hình sự lần này”, Luật sư Dũng nói./.